Kazakistan'da halk, anayasa referandumu için 5 Haziran'da sandık başına gidecek

Kazakistan halkı, 5 Haziran’da ülkede "yeni Kazakistan" olarak bilinen dönemi başlatması öngörülen anayasal değişiklikler için düzenlenen referandumda sandık başına gidecek.

03 Haziran 2022 11:49

Kazakistan’da 27 yıl aradan sonra ülke tarihinde ikinci kez anayasa referandumu düzenlenecek.

Söz konusu referandumla 30 Ağustos 1995’te yine halk oyuyla kabul edilen mevcut anayasanın üçte birinin değiştirilmesi öngörülüyor.

Böylece, bu yıl ocak başlarında meydana gelen büyük kitlesel olaylar sonrası ülkede yönetim sisteminin yeniden inşası amaçlanıyor.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, 16 Mart'ta parlamentonun ortak oturumunda yaptığı halka sesleniş konuşmasında, devletin siyasi sisteminin kapsamlı yenilenmesi için yeni reform paketini sundu.

Tokayev’in "Ocak olayları"ndan sonra açıkladığı söz konusu siyasi reform paketi ile ülkede "yeni Kazakistan" veya "ikinci cumhuriyet dönemi" olarak adlandırılan süreç başladı.

Temel ilkesi adil bir toplum olarak açıklanan "yeni Kazakistan" modelinin inşa edilmesi için anayasal değişiklikler yapılması önerildi.

Tokayev’in 29 Nisan'da Kazakistan Halk Asamblesinin olağanüstü oturumunda duyurduğu referandum kararıyla anayasal değişikliklerin parlamento yerine halkın onayına sunulması süreci başladı.

Anayasal değişiklikler

Yeni anayasa taslağında "Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları devletin mülkiyetindedir" maddesi "Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları halka aittir" olarak değiştirilecek.

İdam cezası tamamen kaldırılacak. Böylece mevcut anayasada terör suçlusu ve savaş döneminde suç işleyenlere istisnai ceza olarak kullanılmasına izin verilen idam cezasına hiçbir şartta başvurulamayacak.

Kazakistan Cumhurbaşkanı görevini sürdürdüğü sürece siyasi partiye üye olamayacak. Söz konusu madde, Anayasa Konseyi, Yüksek Mahkeme, Merkez Seçim Komisyonu, Sayıştay başkanları ile üyelerinin yanı sıra hakimler, kolluk kuvvetleri çalışanları, milli güvenlik güçleri ile askeri personel için de geçerli olacak.

Cumhurbaşkanının yakın akrabalarının devletin üst düzey görevlerine ve kamu ortaklığındaki şirketlerinin yönetimine getirilmesi yasaklanacak.

Kazakistan Anayasa Konseyi yeniden Anayasa Mahkemesi olarak kurulacak. 1 Ocak 2023'ten itibaren faaliyete geçirilmesi planlanan Anayasa Mahkemesi 11 hakimden oluşacak ve üyeler, 6 yıllık görev süresi için seçilecek.

Parlamentonun yetkileri artacak

Anayasa taslağında ülkede mevcut süper başkanlık yönetim sistemi son bulacak. Parlamento ise güçlenecek.

Böylece anayasadan devlet başkanının büyükşehir belediye başkanları ile eyalet valilerinin kararlarını iptal etme yetkisi kaldırılacak.

Cumhurbaşkanının parlamentonun üst kanadı senatoya atadığı milletvekili sayısı 15’ten 10’a düşürülecek. Bunların 5’i Kazakistan Halk Asamblesi tarafından önerilecek. Böylece asamblenin meclise milletvekili atama fonksiyonunun kaldırılmasıyla parlamentonun alt kanadındaki milletvekili sayısı 107’den 98’e inecek.

Kanunları kabul etme yetkisi sadece parlamentonun alt kanadı mecliste olacak. Söz konusu reformla yetkilerinin genişletileceği mecliste tüm toplum tabakasının temsil edilmesi için nispi temsil sistemi uygulanacak.

Ayrıca daha önce büyükşehir belediye başkanları ile eyalet valilerinin cumhurbaşkanı tarafından atandığı ülkede, bundan sonra söz konusu adayların ilk önce yerel meclis milletvekillerince onaylanması gerekecek.

Meclisin devlet bütçesini sorgulama fonksiyonu genişleyecek.

Kazakistan insan hakları ombudsmanı ile ilgili madde eklenecek. Böylece, ombudsman görevi bağımsızlaştırılacak ve görevi boyunca senatonun onayı olmadan tutuklanamayacak.

Öte yandan yapılacak değişiklikler kapsamında Kazakistan’ı 28 yıl yönettikten sonra Mart 2019’da görevinden istifa eden kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in anayasal statüsünün yer aldığı Birinci Cumhurbaşkanı'na ilişkin kanun da yürürlükten kalkacak.

Referandumda 11 milyon 700 bine yakın kayıtlı seçmen oy kullanacak

5 Haziran’da yapılacak anayasa referandumunda seçmen, "Kazakistan Cumhuriyeti Anayasasına yapılacak değişiklikleri ve ilaveleri kabul ediyor musunuz?" sorusuna "evet" veya "hayır" cevabını verecek.

Referandumda yaklaşık 11 milyon 700 bin kayıtlı seçmenin oy kullanabilecek. Bunun için ülke genelinde 553 sandık, yurt dışında ise 52 ülkede 65 sandık kurulacak.

Söz konusu referandumu Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Türk Devletleri Teşkilatı Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA) ve diğer uluslararası kuruluşlar ile yabancı ülkelerden 272 gözlemci yerinde takip edecek.

Referandum hazırlıkları sürüyor

Kazakistan’da referanduma hazırlıklar tüm hızıyla devam ediyor.

Ülke genelinde şehirlerin ana caddeleri referandum panolarıyla dolarken televizyon kanalları ise referandum özel yayını için hazırlıklara başladı.

Referandum kampanyasının daha çok medya ve sosyal medya aracılığıyla yapıldığı ülkede bazı aktivistler halkın yeterince bilgilendirilmediğini öne sürüyor.