Kırgız halkının tarihi hafızası: Manas Destanı

Kırgızların milli Manas Destanı, halkın tüm gelenek, görenek, töre, inanış, görüş, iktidar savaşları, klanlarla ve başka milletlerle ilişkileri, masalları ve ahlak anlayışlarını anlatıyor.

17 Şubat 2020 13:54

Manas Destanı üzerine kitapları bulunan 84 yaşındaki Kırgızistan halk yazarı Mar Baydjiyev, Manas'ın "Kırgız halkının büyük gururu, trajedisi ve ağıdı" olduğunu söyledi.

Baydjiyev, Kırgız halkının ideolojisi ve ansiklopedisi niteliğindeki destanda birlik ve beraberlik mesajları verildiğini belirterek, "Destanda, Kırgızların dünyaya bakışı, geleneklerinin yanı sıra Manas'ın hayatı, mücadeleleri, kahramanlıkları anlatılıyor." dedi.

Destanın baba Manas, oğul Semetey ve torun Seytek dönemlerini anlatan 3 bölüm ve 500 bin 553 dizeden oluştuğunu ifade eden Baydjiyev, ilk bölümde Manas’ın doğumu ve çocukluğunda geçen olaylar, han olarak seçilmesi, evlilikleri, zaferleri, yurdun düşmanlardan kurtarılması ve Manas’ın Çin'e yaptığı ölümcül seferin yer aldığını belirtti.

Baydjiyev, ikinci bölümde oğul Semetey'in doğumu ve çocukluğu, Talas şehrine dönüşü, evliliği ve ölümü ile kişisel kavgaların ayrıntılarına dikkat çekildiğini anlattı.

Destanın üçüncü bölümünün de daha çok halkın arzuları ve nostaljisini içerdiğinin altını çizen Baydjiyev, oğul Semetey'in eskisi gibi güçlü bir yönetim sağlayamadığı için Kırgız halkının bütün umudunu torun Seytek'e bağladığını dile getirdi.

Baydjiyev, Manas’ın ölümünün ardından Kırgızlar arasındaki iç çekişmelerin arttığına, iktidar mücadelesinin yeniden başladığına işaret etti.

- Kırgızların sözlü yeteneğini bir istihbaratçı keşfetti

Bin yıllık tarihi ve genetik yapısını hafızasında taşıyan Kırgız halkının bu eşsiz sanatsal yeteneği, ilk kez Rus Çarlığı istihbaratçısı Kazak asıllı Çokon Valihanov tarafından, 1856'da Kırgızistan'ın Issık Gölü ziyareti sırasında keşfedildi.

Manas dönemini sözlü anlatanın ağzından ilk kez duyan Valihanov, defterine Arapça not düşerek sözlü halk sanatının dünya şaheserlerinin rafında yer almasının yolunu açtı.

Kırgızları araştırmayı gaye edinen bilim adamı Valihanov'un, 29 yaşında zehirlenerek öldürüldüğü ifade ediliyor.

- Tarihi hafızasında taşıyanlara Manasçı adı veriliyor

Kırgızistan'ın kültür hazinesi Manas Destanı'nın bütününü eksiksiz ezbere bilen ve anlatmayı meslek edinen kişilere Manasçı adı veriliyor.

Göçebe hayatı yaşayan ve yazma yeteneği olmayan Kırgızlar, bin yıllık varlığını ve gelişimini Manasçılara borçlu.

Tarihi yazanlar ve ezberleyenler olarak ikiye ayrılan Manasçıların sergilediği performansta eğlence değil, dinleyicilerin iç temizliği amaçlanıyor.

Hacimli eseri ezbere bilen Manasçıların birçoğu, kendilerine bu yeteneği küçük yaşta rüyalarına gelen Manas'ın verdiğini dile getiriyor.

Genellikle erkeklerin okuduğu destana, genç kızların son dönemde ilgi gösterdiği gözlemleniyor.

Halihazırda halk ve siyasetçiler, konuşmalarında, destandan alıntılar yapmaya çok önem veriyor.

- Ülkede 20 binden fazla Manasçı bulunduğu tahmin ediliyor

Manas Destanı'nın herhangi bir bölümünü ezbere bilmek ve gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla küçük yaştan itibaren eğitim veriliyor.

Dinleyicilerini derinden etkileyen Manasçılar tecrübeli sanatçı olarak kabul edilirken, destanın anlatımı sırasında hipnotik transa giriyor.

Toplumda büyük saygı gösterilen Manasçılar, tüm festivaller, kültürel ve sportif etkinliklerde sahne alıyor.

Kırgızların farklı ağızlardan alınarak yazılan 35 farklı Manas Destanı bulunuyor.

Issık Göl Bölgesi'nde 1867'de dünyaya gelen Sagınbay Orozbakov'un ağzından 180 bin ve 1894 doğumlu Sayakbay Karalayev'in ağzından 500 bin 553 dize derlenerek yazılan Manas Destanları en popülerleri kabul ediliyor.

Doğu Türkistan Kırgızlarından olan 6 yıl önce 97 yaşında vefat eden Cusup Mamay, sahip olduğu 500 bin dize ile 21’inci yüzyılın en büyük Manasçılarından biri sayılıyor.

- "Destan, gençlerin tabiata karşı daha saygılı olmalarını öğretiyor"

Yetişkinlere Manas Destanı'nı öğreten ve 7 yaşından beri kendisi de Manasçı olan 24 yaşındaki Aziz Biymirza, Manas Destanı'nda ekoloji ile ilgili konuların yer aldığını belirtti.

Biymirza, "Destan, gençlerin tabiata karşı daha saygılı olmalarını öğretiyor. Ata dedelerimizin tabiata gösterdiği sevgiyi yakından tanıyorlar." ifadesini kullandı. Biymirza, Manas Destanı'nı öğrenen gençlerde vatan sevgisi ve kardeşlik duygularının daha da pekiştiğini kaydetti.

En büyük destan olarak Dünya Rekorlar Kitabı'nda yer alan Manas, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de 2013'te yapılan UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Mirasının Korunması için Hükümetlerarası Komitesi'nin 8. Toplantısı'nda UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştı.

Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'un talebi üzerine Manas'ı araştırmak, yaşatmak ve yaygınlaştırmak amacıyla Manas ve Cengiz Aytmatov Milli Akademisi kurulmuştu.

Destanın UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alındığı 4 Aralık tarihi, her yıl Manas Destanı Günü olarak kutlanıyor.

Anahtar Kelimeler: Manas Destanı,