Kırgızistan bağımsızlığının 29. yılını kutluyor
Orta Asya ülkesi Kırgızistan Cumhuriyeti, bağımsızlığının 29. yılını kutluyor.
31 Ağustos 2020 13:45
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) dağılmasının ardından Kırgızistan, Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetleri arasında bağımsızlığını ilan eden ilk ülke oldu.
Moskova'da 18-21 Ağustos'taki darbe girişiminin ardından 31 Ağustos 1991’de olağanüstü toplanan Kırgızistan Yüksek Konseyi (Jokorku Keneş/Meclis), "Egemenlik Bildirgesi"ni oylayarak ülkeyi bağımsız, egemen, laik ve demokratik bir devlet olarak ilan etti.
Ülkenin bağımsızlığını ilk tanıyan ülke Türkiye Cumhuriyeti Devleti oldu.
Yaklaşık 200 bin kilometrekarelik yüz ölçüme sahip Kırgızistan, kuzeyden Kazakistan, batıdan Özbekistan, güneyden Tacikistan, güneydoğu ve doğudan Çin'in Sincan-Uygur Özerk Bölgesi ile çevrili.
Kırgızistan, Orta Asya'nın su ve doğal güzelliklerinin kaynağı olan Tanrı Dağı üzerinde yer alıyor.
Kırmızı zemin üzerinde sarı güneş ışınları ve geleneksel çadırın tepesinde bulunan "tündük" adı verilen çember ile betimlenen Kırgız bayrağı 3 Mart 1992 yılında kabul edildi.
Bağımsızlık Günü, ülkenin 7 idari bölgesinde kültürel ve sportif etkinliklerle kutlanırken resmi kutlamalar başkent Bişkek'teki Ala-Too Meydanı'nda, yanındaki Kırgızistan Halklar Asamblesi binası önünde ve Erkindik (Özgürlük) Parkı'nda yapılıyor.
Kutlamalarda, ülkedeki en kalabalık 30 etnik halkın temsilciliklerini barındıran Kırgızistan Halklar Asamblesinin öncülüğünde halk, geleneklerini ve folklorunu temsil ederek birlik ve beraberlik görüntüsü veriyor.
Devlet dili Kırgızca, resmi dili Rusça olan Kırgızistan'da başkent Bişkek'te yaygın olarak daha çok Rusça konuşuluyor ve yazıda Kiril alfabesi kullanılıyor.
- Vatandaşlara parasını takas etmesi için sadece 4 gün tanındı
Kırgızistan bağımsızlığının ilk yıllarında dış ticaretin liberalleştirilmesi, özelleştirme ve yabancı sermayenin teşviki gibi uygulamalar, hızlı ekonomik gelişme ve kalkınmanın sağlanması için geniş kapsamlı bir şekilde uygulamaya koyuldu.
Kendi para birimi "som"a 10 Mayıs 1993'te kavuşan Kırgızistan, 200 Sovyet rublesine karşılık gelen "som"un takası için vatandaşlara sadece 4 gün süre tanıdı.
Ülkenin gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH), 29 yılda 2 milyar 500 milyon dolardan 8 milyar 453 milyon 300 bin dolara yükseldi.
GSYİH, son 5 yılda yüzde 22,5 artarken, kişi başına düşen milli gelir 1113 dolara yükseldi.
Bütçenin yüzde 70,8'i vergi, yüzde 21,2'si vergi dışı gelirler ile yüzde 7,8'i işçi dövizlerinden oluşuyor.
Rusya'da çalışan Kırgız vatandaşları ulusal ekonomiye her yıl 2 milyar dolar dövizle katkıda bulunuyor.
İç ve dış borcu 4 milyar 773 milyon 200 bine dayanan ülkede, işsizlik oranı yüzde 6,2, kayıtlı işsiz sayısı ise 76 bin civarında seyrediyor.
2018 verilerine göre, yoksulluk sınırı altında 1 milyon 429 bin kişi bulunuyor, bunların yüzde 68'i kırsal yerleşim yerlerinde yaşıyor.
Nüfusu 6 milyon 300 civarı olan ülkede ortalama yaşam süresi 70 yıl olarak biliniyor.
- Ülkenin altını yabancılara emanet
Zengin altın kaynaklarına sahip Kırgızistan'da Kumtor adlı en büyük altın madenini Kanada sermayeli Centerra Gold ve Kumtor Gold şirketleri işletiyor.
Kanadalı şirket, altın üretimi yaptığı 1994-2019 yıllarında Kırgızistan'a 4 milyar 141 milyon dolar ödeme yaptı.
Yaklaşık 3 bin kişi çalıştıran Kanadalı şirket, Tanrı Dağı'nda, deniz seviyesinden 4 bin metre yükseklikte bulunan altın madeninde 1 ton cevherden 4 gram altın çıkarıyor.
Ülkede sanayi üretiminin yüzde 20'lik payını elinde bulunduran Kanadalı şirket, bütçe gelirlerinin yüzde 9,8'ini sağlıyor.
Kırgız yetkililere göre, madende halen çıkarılmayı bekleyen 710 ton altın rezervi bulunuyor.
Kumtor altın madeninden sonra en fazla altın kapasitesi ülkenin kuzeyindeki Talas Bölgesi'nde Jeruy adlı altın madeninde yer alıyor.
Jeruy'da altın çıkarma ihalesini kazanan Rus sermayeli Altın Alyans şirketi de altyapı çalışmalarını tamamlayarak bu yıl cevhere ulaşmayı planlıyor.
- Kırgızistan siyasi krizlerin kurbanı oldu
Kırgızistan'ın, Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazanmasının ardından kurucu lider Askar Akayev ülkeyi 14 yıl, sonrasında Kurmanbek Bakiyev 5 yıl yönetti.
Her iki devlet başkanı da yolsuzluk, sosyal, ekonomik ve siyasi nedenler ile kendi ailesinin fertlerini ülke yönetimine yerleştirmekle suçlanarak halkın ayaklanması sonucu koltuğundan oldu.
İkinci halk devrimini izleyen etnik çatışmanın gölgesinde yapılan anayasa referandumu çerçevesinde yeni cumhurbaşkanı seçilene kadar geçici olarak ülkenin başına Roza Otunbayeva getirildi.
Seçimle gelen ve ülkeyi 2011-2017 yıllarında yöneten Almazbek Atambayev de, görevini Sooronbay Ceenbekov'a bıraktı.
Bağımsızlık tarihinde iki halk devrimine sahne olan Kırgızistan'da ilk Devlet Başkanı Askar Akayev Moskova'ya, ikinci Devlet Başkanı Kurmanbek Bakiyev Belarus'a sığındı. Yolsuzluk suçlamasıyla 11 yıl hapis cezası verilen Almazbek Atambayev ise cezaevinde bulunuyor.
- Türkiye ile ilişkiler
Türkiye, 31 Ağustos 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden kardeş ve dost Kırgızistan'ı 16 Aralık 1991'de tanıdı ve iki ülke arasında 29 Ocak 1992'de diplomatik ilişki tesis edildi.
Bişkek'te Türkiye Büyükelçiliğinin açılmasının ardından iki ülke arasındaki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik ilişkiler kısa zamanda beklenen düzeye çıktı.
Ülkeye gelen ilk yabancı yatırımcılar yine Türk vatandaşları oldu.
Önceleri Bişkek'te orta ve küçük çapta yatırımlar yapan Türk iş adamları, artık daha geniş alanlara el atarak müteahhitlik, eğitim ve öğretim, sağlık, inşaat, yol yapımı, matbaa ve fabrika kurma alanlarında da adlarından söz ettiriyor.
İki ülke cumhurbaşkanları tarafından 1997 yılında imzalanan "Ebedi Dostluk ve İşbirliği Anlaşması", 1999 yılında yayımlanan "Türkiye ve Kırgızistan: Birlikte 21. Yüzyıla" bildirisi ve 2011 yılında imzalanan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) Kurulmasına İlişkin Ortak Açıklama, bugünkü stratejik ortaklığının temel belgelerini teşkil ediyor.
Türkiye'nin 1995 yılında kurduğu Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, kampüsü ve kampüsteki Abdulkerim Satuk Buğra Han Camisi, 2017'de kurduğu 51 yataklı Kırgızistan-Türkiye Dostluk Hastanesi ile 2019 yılında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın katılımıyla ibadete açılan Merkezi İmam Serahsi Camisi'nden ülkede övgü ile söz ediliyor.
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansının (TİKA) ülke genelinde özellikle eğitim, sağlık, altyapı ve istihdam alanlarında hayata geçirdiği projeler, yerel bürokrasi ve halk tarafından sevinçle karşılanıyor.
Denize kıyısı olmayan Kırgızistan'ın başta Türkiye, Avrupa, ABD ve Moğolistan ile doğrudan bağlantı kurulmasını sağlayan Türk Hava Yolları (THY), ülkede en çok tercih edilen hava yolu şirketlerin başında geliyor.
THY dışında ülkeye Pegasus hava yolu şirketi de tarifeli seferler düzenliyor.
300'e yakın Türkiye sermayeli firmanın faaliyet gösterdiği ülkede bu şirketlerin 1 milyar dolarlık mal varlığı bulunduğu belirtiliyor.
Türkiye, başta inşaat, içecek, plastik, toptan ve perakende satış gibi alanlara Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) açısından Kırgızistan'da Çin ve Kanada'dan sonra en popüler 3. ülke konumda.
Kırgızistan ile Türkiye arasındaki karşılıklı ticaret hacmi yaklaşık 500 milyon dolar iken, iki ülke arasındaki ticaret hacminin 1 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor.
Her yıl Türkiye'yi 100 bin civarında Kırgızistan vatandaşı ziyaret ediyor.
- Gelecek perspektifleri
Bağımsızlığından bu yana yaşadığı ayaklanmalar, etnik çatışmalar ve ekonomik bunalımlara rağmen istikrarını ve halkın birlik ve bütünlüğünü korumayı başaran Kırgızistan, bölgesinde "güvende" olmaya çalışıyor.
Yargı reformu, yolsuzlukla mücadele, yaşam kalitesini yükseltme ve halkın hizmetine yönelik kurumların hızlı ve verimli işleyişi, güneyde Özbekistan ve Tacikistan ile tartışmalı sınır konuları ülkenin çözümlenmesi gereken temel meselelerini teşkil ediyor.
Göreve geldiği günden beri Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'un siyasi öncülüğünde, iç ve dış göçe neden olan sorunlar ile sosyal ve siyasi krizler yüzünden hep geride bırakılan kırsal kesimlerin gelişmesi ve kalkınması konusu mercek altına alındı.
Bölgesel kalkınma politikası, hizmetlerin dijitalleşmesi, halkın sağlığını doğrudan etkileyen temiz içme suyu temini ve sulama sisteminin iyileştirilmesine öncelik veren Ceenbekov'un bu alandaki çabalarının yakın zamanda ülkenin ve halkın refahını yükselteceğine inanılıyor.