Kırgızistan'da yeni yönetim şeklini öngören Anayasa değişikliği için yarın referandum yapılacak

Kırgızistan, kamuoyunda "Devlet Başkanlık sistemi" olarak bilinen ve "Han Anayasası" şeklinde eleştirilen yeni Anayasa taslağını oylamak için yarın referanduma gidecek.

10 Nisan 2021 13:54

Ülkede anayasa değişikliği referandumunun yanı sıra toplam 2 büyükşehirde, 7 bölgede, 26 ilde 3 milyon 606 bin 201 seçmen, yerel meclis üyelerini belirlemek için oy kullanacak.

Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) nedeniyle sıkı önlemlerin alınacağı oylama sürecini 10 ülke, 16 büyükelçilik ve 10 uluslararası kuruluştan 200’e yakın gözlemci izleyecek.

Merkez Seçim ve Referandumlar Komisyonunun verilerine göre, ülkede yarın 483 yerel meclisten 448 meclis üyesi belirlenecek. Geriye kalan 35 meclisin görev süresi bitince de seçimler yapılacak.

Ülke genelinde toplam 7 bin 560 sandalyeli meclis üyeliğine 59 siyasi parti, seçim listesinde 5 bin 300'ü kadın olmak üzere yaklaşık 30 bin aday gösterdi.

Anayasa değişikliği fikri, salgının en etkili olduğu dönemde ortaya çıktı

Kırgızistan için en uygun sistemin devlet başkanlığı olduğu düşüncesi, Kovid-19 salgınının en etkili olduğu 2020 ilkbahar döneminde Meclis Genel Kurulu'nda gündeme geldi.

Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un istifasını getiren 5-15 Ekim 2020'deki kitlesel protesto gösterileri sırasında cezaevinden taraftarlarınca çıkarılan eski Milliyetçi Ata Yurt Partisi Milletvekili Sadır Caparov, siyasi yönetimde sorumluluğu artıracak anayasal reform sürecini başlatan isim oldu.

Özgürlüğüne kavuşturulmasının 97. gününde Cumhurbaşkanı seçilerek ülkeyi 6 yıl yönetme hakkını elde eden Caparov, 2010’dan bu yana yönetilen "parlamenter" sistemden "devlet başkanlık" sistemine geçilmesine ilişkin Anayasa değişikliği referandumunun 11 Nisan'da yapılmasını öngören kanunu 12 Mart’ta onayladı.

"Devlet Başkanlık sistemi" olarak bilinen ve "Han Anayasası" şeklinde eleştirilen yeni Anayasa taslağının tam metni, ilk kez 12 Mart'ta cumhurbaşkanlığı resmi internet sitesinde çıktı ve kampanya döneminde 26 Mart’ta 1 milyon 100 bin nüsha basılan Resmi Gazete'de yayımlandı.

Anayasa Uzlaşma Komisyonunda 2,5 ayda görüşülerek Adalet Bakanlığınca hazırlanan Anayasa değişikliği teklifi, kamuoyunda tartışmaya açılmasının ardından görüşmelerin oldukça sakin ve hızlı geçtiği Meclis Genel Kurulunda kabul edildi.

Yeni siyasi yönetim, cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini tercih etti

Bu yıl 10 Ocak’ta yapılan Anayasa referandumuyla Kırgızistan’ın devlet başkanlığı yönetim sistemine geçmesi yüzde 79,18 oy oranıyla kabul edilirken yarın gerçekleşecek Anayasa referandumunda ise cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini öngören Anayasa taslağı oylanacak.

Anayasada yapılan yönetim değişikliğiyle tavsiye kararı alabilecek "Halk Kurultayı" adlı yeni bir organ oluşturulacak, Başbakanlık makamı kaldırılacak ve bunun yerine Bakanlar Kurulu Başkanı ve Devlet Sekreteri makamı da şekillendirilecek.

Bakanlar Kurulu Başkanlığı görevini Cumhurbaşkanlığı İdare Başkanı yürütecek.

Geniş yetkililerle donatılan ve ülkede her şeyden sorumlu olacak Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üye adaylarını ve yapısını belirleyecek, Meclisin onayıyla Bakanlar Kurulu başkan yardımcılarını ve üyelerini atayacak.

Cumhurbaşkanı, Meclis ile Halk Kurultayının teklifi üzerine ya da kendi inisiyatifini kullanarak Bakanlar Kurulu Başkanı ve üyelerinin görevine son verebilecek.

Cumhurbaşkanı İdare Başkanı'nın istifası veya görevinden alınması durumunda Bakanlar Kurulu üyelerinin istifasına gerek kalmayacak. Yeni sistemde, bütçeyi de Bakanlar Kurulu Meclise sunacak.

Kamudaki tüm atamalar, cumhurbaşkanı yetkisinde olacak

Aynı zamanda yürütmenin başı olarak kararname çıkarma yetkisine sahip olacak Cumhurbaşkanı, kamudaki tüm atamaları yapacak.

Cumhurbaşkanı, yargı organlarında Anayasa ve Yüksek (Yargıtay) Mahkemesi hakimlerini, yeni oluşturulacak Adalet İşleri Konseyinin önerisi üzerine Meclisin onayından sonra atayabilecek, yerel mahkeme hakimlerinin atamalarında Adalet İşleri Konseyinin önerisi yeterli sayılacak.

Adalet İşleri Konseyi üyeleri, Cumhurbaşkanı, Meclis, Halk Kurultayı temsilcileri ve hukuk camiasından oluşacak.

Vatandaşlık verme ve vatandaşlıktan çıkarılma yetkisi kararı, Cumhurbaşkanın da kalacak.

Caparov, cumhurbaşkanlığı görevini 2027'ye kadar sürdürecek

Anayasa'da bu yıl cumhurbaşkanlığı görevine 6 yıl süreyle seçilen Sadır Caparov’un bu zamanı doldurana dek görevini sürdüreceği belirtilirken, Anayasa'da ülkenin devlet dili Kırgızca, resmi dili Rusça statüsü korundu.

Meclis, kanun koyma, değiştirme ve kaldırma yetkilerini kullanmaya devam edecek.

Mecliste sandalye sayısı 120’den 90’a düşürülecek, milletvekili seçilme yaşı 21’den 25’e çıkarılacak.

Kanun teklifi taslağı hazırlama inisiyatifinde 10 bin seçmen, cumhurbaşkanı, milletvekilleri, Bakanlar Kurulu Başkanı, Yüksek Mahkeme, Halk Kurultayı ve Başsavcı da olacak.

Yeni Anayasa, bu yıl yapılacak milletvekili seçimlerine ilişkin yasal altyapıyı da düzenliyor.

Vatandaşların, kanunun verdiği yetkilere göre, davaya konu olan tarafları uzlaştırmak ve hukuka aykırı olmayan adil kararlar vermek amacıyla Aksakal Mahkemeleri kurma yetkisi elinden alınmayacak.

Anayasa değişikliğine giden olaylar

Kırgızistan'da 4 Ekim 2020'de yapılan parlamento seçim sonuçlarının iptalini talep eden muhalefet parti taraftarlarının, 5 Ekim 2020'de düzenlediği gösterilerin şiddet olaylarına dönüşmesi üzerine cumhurbaşkanlığı ile parlamento binaları işgal edilmişti.

Göstericilerin bir bölümü, "valiyi rehin almak ve gösteriler düzenlemek" suçundan yaklaşık 3,5 yıldır hapis yatan Ata Yurt Partisi eski milletvekili Caparov'u cezaevinden çıkararak aynı gün başbakanlık koltuğuna oturtmuştu.

Böylece 5-15 Ekim 2020'de yapılan kitlesel protestolar sonucunda, ülkeyi 3 yıldır yöneten Cumhurbaşkanı Ceenbekov istifa etmiş, Meclisten güvenoyu alan Caparov geçici olarak cumhurbaşkanlığı yetkilerini üstlenmişti.

Parlamento seçim sonuçlarını 6 Ekim'de iptal eden Kırgızistan Merkez Seçim ve Referandumlar Komisyonu, 24 Ekim 2020'de cumhurbaşkanlığı erken seçimlerinin 10 Ocak'ta yapılmasını kararlaştırmıştı.

Öte yandan Kırgızistan parlamentosunda hazırlanan ve yeniden devlet başkanlığı yönetim sistemine geçişi öngören Anayasa taslağı, 18 Kasım'da kamuoyunun tartışmasına açılmıştı.

Meclis Başkanı Talant Mamıtov'un imzasıyla 20 Kasım'da oluşturulan 100 üyelik Anayasa Uzlaşma Komisyonunun toplantılarında, ülkenin yönetim şekli konusunda fikir birliğine varılamamıştı.

Milletvekili Akılbek Caparov hazırladığı yasa tasarısıyla, 10 Ocak'ta cumhurbaşkanlığı seçim gününde eş zamanlı olarak ülkenin yönetim şeklini belirlemek için referandum yapılmasını önermiş ve tasarı Mecliste kabul edilmişti.

10 Ocak'ta cumhurbaşkanlığı seçimleriyle birlikte eş zamanlı olarak yapılan referandumda, seçmenlerin yüzde 81,49'u başkanlık sistemine "evet" demişti.

1991-2010 döneminde devlet başkanlığı sistemiyle yönetilen Kırgızistan, 2010'da anayasa referandumuyla parlamenter yönetim sistemine geçmişti.