Kırım'ın kalbi: Bahçesaray

Bahçesaray şehri, Ukrayna'daki Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin tam merkezinde bulunur.

07 Ekim 2021 12:52

Yaklaşık 30.000 nüfuslu bir şehir olan Bahçesaray, Kırım dağlarının kuzey ve orta sırtları arasında Çürüksu nehrinin vadisinde yer alır.

Bahçesaray yöresi XVI. yüzyıla kadar ormanlarla kaplı derelerin, pınarların bulunduğu yeşillik bir bölgeydi.

Altın Orda Devleti'nin valileri ve daha sonra kurulan Kırım Hanlığı'nın ilk hanları bu bölgeye yaz aylarını geçirmek, avlanmak ve dinlenmek için gelirdi.

I. Mengli Giray Han, bol sulu küçük bir ırmak olan Çürüksu'nun kenarına, 1503'te şimdi Han Sarayı adıyla bilinen sarayı yaptırarak Bahçesaray'ın temelini attı.

Çarlık Rusyası Kırım'ı 1783'te ilhak ettiğinde Bahçesaray'da 31 cami, 2 kilise (biri Rum, biri Ermeni), 2 sinagog, 2 hamam, 16 han ve 1561 ev mevcuttu. 1854'te ise 9 büyük cami, 28 mescid vardı. 

Ünlü mürşid Gaspıralı İsmâil Bey 1883'te burada Tercüman gazetesinin neşrine başlamış ve ilk "usûl-i cedîd" mekteplerini yine burada açmıştır. Gaspıralı İsmâil Bey'in ölümüne (1914) kadar Bahçesaray Rusya müslümanlarının eğitim merkezi haline gelmiş ve onların uyanışında önemli bir yer tutmuştur.

Çarlığın yıkılması sırasında kurulan Kırım Tatar Cumhuriyeti'nin idare merkezi yine Bahçesaray olmuş ve Kırım Türk Kurultayı Han Sarayı'nda toplanmıştır. Bu dönemde ve daha sonra Sovyet döneminde Kırım Türkleri'nin ilk millî kültür ve sanat faaliyetlerini başlattıkları şehir Bahçesaray'dır. Hanlık devrinde bu yüzyılın başlarına kadar Bahçesaray'da el sanatları, bakırcılık ve özellikle dericilik gelişmişti.

Kırım'daki Türk-İslâm eserleri Çarlık ve Sovyet dönemlerinde büyük tahribat görmüştür. Bu tahribattan kurtularak günümüze ulaşan eserlerin çoğu Bahçesaray'da bulunur. 1950'den beri Doğu Müzesi adıyla müze olarak kullanılan sarayın avlusunda Kırım hanlarının mezarları da ziyarete açıktır.

I. Mengli Giray, şehrin güneyinde Salacık mevkiinde, 1500'de Zincirli Medrese'yi ve 1501'de babası Hacı Giray'ın türbesini yaptırmıştır. Anadolu'daki medreseler gibi tek girişli olan Zincirli Medrese Kırım Türkleri'nin en önemli ilim merkezlerinden biri olmuştur.