Özbekistan bağımsızlığının 32'nci yılını kutluyor

Özbekistan, Sovyetler Birliği'nin parçalanmasının ardından ilan ettiği bağımsızlığının 32'nci yılını kutluyor.

01 Eylül 2023 11:22

Özbekistan, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) dağılma sürecinde, 31 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti.

Özbekistan Yüksek Konseyi, 31 Ağustos 1991'deki kararıyla Özbekistan'ın Devlet Bağımsızlığı Yasası'nı kabul ederek 1 Eylül'ün "Bağımsızlık Günü" olarak kutlanmasını kararlaştırdı.

Sovyet döneminde adeta ham madde ve pamuk deposu olan Özbekistan, bağımsızlığını kazanmasının ardından tarıma dayalı ekonomiden vazgeçerek ekonomiyi çeşitlendirmeye başladı. Bu kapsamda sahip olduğu potansiyeli kullanmak amacıyla tekstil sektörünü geliştirmeye başlayan Özbekistan, pamuk ihraç eden bir ülke olmaktan vazgeçerek tekstil sektöründe önemli yatırımlar yaptı. Bağımsızlığının ilk yıllarında tekstil ürünleri ithal eden ülke konumundaki Özbekistan, böylelikle bu ürünleri ihraç eden başlıca ülkeler arasında yer aldı.

Bağımsızlık yıllarında GSYİH 4,5 kat arttı

2020'de ham pamuk ihracatını durduran Özbekistan, ürettiği pamuğun tamamını ülkedeki fabrikalarda işlemeyi ve tekstil ürünleri ihracatını 2025'te 8 milyar dolara çıkarmayı hedeflerken 2022'de Özbekistan'ın tekstil ürünleri ihracatı 3 milyar 178 milyon dolar oldu.

Sovyetler Birliği döneminde, 1990'da 17,7 milyar dolar olan Özbekistan'ın gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) bağımsızlığının 32'nci yılında 80,4 milyar dolara ulaştı. 2016'da 24,6 milyar dolar olan dış ticaret hacmi de son 6 yılda 2 kattan fazla artarak 2022'de 50,8 milyar dolar oldu.

Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazandığı dönemde Özbekistan'ın başında bulunan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, 27 yıl boyunca ülkeyi yönetti. Bu dönemde kapalı bir ekonomik politika izleyen Kerimov, ülkesinin ekonomik açıdan yurt dışına fazla açılmasını sağlayamadı.

Dış politikada Rusya, Çin ve ABD gibi büyük ülkelerle mesafeli politika izleyen Özbekistan, komşu ülkelerle ilişkilerde sınır sorunları dahil bazı sıkıntılar yaşadı.

Mirziyoyev, ekonomik reformlar, açıklık ve iyi komşuluk politikasıyla yeni dönem başlattı

İslam Kerimov’un Eylül 2016'da vefat etmesinin ardından cumhurbaşkanı seçilen Şevket Mirziyoyev, yaptığı ekonomik reformlar, diplomasideki açıklık politikası ve iyi komşuluk ilişkileri gibi girişimleriyle ülke tarihinde yeni bir dönem başlattı.

Göreve geldiği ilk günden itibaren dış politikada aktif diplomasi izleyen Mirziyoyev, Özbekistan'ın komşu ülkelerle ilişkilerini düzeltmeye çalıştı ve sınır sorunu dahil, bu ülkelerle olan tüm sorunların üstesinden geldi.

Eski Cumhurbaşkanı Kerimov döneminde, en son 2001'de yapılan Türkçe Konuşan Devletler Devlet Başkanları Zirvesi'ne meclis başkanı düzeyinde katılım sağlayan Özbekistan, Mirziyoyev'in göreve gelmesinin ardından Türk Konseyine yeniden ilgi göstererek 2018'de Bişkek'te yapılan Türk Konseyi toplantısına cumhurbaşkanı düzeyinde katılım sağladı.

2019'de Konseye üye olan Özbekistan, Kasım 2022’de yeniden yapılandırılan Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Başkanları Konseyi Zirvesi’ne ev sahipliği yaptı.

Üyesi olduğu uluslararası örgütlerin faaliyetinde de aktif şekilde yer alan Özbekistan, Eylül 2022’de Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Devlet Başkanları 22. Toplantısı’nı tertip etti.

Mirziyoyev'in göreve gelmesiyle bölge ülkelerinin tamamıyla ortak sınırları bulunan Özbekistan, karşılıklı işbirliklerini geliştirerek taraflar arasında güven ortamının oluşmasına önemli katkı sağladı ve Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Konseyi'nin kurulmasına öncülük etti.

Özbekistan hükümetinin son yıllarda izlediği açıklık politikası, yatırım ortamı ve turizm sektörünü geliştirmeye yönelik atılan adımlar sonucunda 100'e yakın ülkeye vize muafiyeti ve kolaylığı sağlarken bunun sonucunda ülkeye gelen turist sayısı ve yabancı yatırım hacmi önemli ölçüde artış gösterdi.

2016'da yaklaşık 4 milyar dolarlık yabancı yatırım çeken Özbekistan, 2022'de bu rakamı 2 kat artırarak 8 milyar dolara çıkarırken bu yıl 11 milyar dolarlık yabancı yatırım çekmeyi hedefliyor.

Ülke hükümeti, turizm alanında da önemli adımlar atarken bunun sonucunda 2016'da 2 milyondan fazla turistin ziyaret ettiği Özbekistan'a 2019'da 6 milyon 748 bin turist geldi.

Türkiye ile ilişkiler en üst düzeye çıkartıldı

31 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan'ı 16 Aralık 1991'de tanıyan ilk ülke Türkiye olurken iki ülke arasında diplomatik ilişkiler 4 Mart 1992'de tesis edildi.

Türkiye'nin Özbekistan'daki büyükelçiliği Nisan 1992'de, Özbekistan'ın Türkiye'deki büyükelçiliği Ocak 1993'te açıldı.

Bağımsızlığın ardından geçen 27 yıl boyunca inişli çıkışlı dönemlerin yaşandığı iki ülke ilişkileri, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın İslam Kerimov'un vefatının ardından cumhurbaşkanı seçilen Şevket Mirziyoyev ile Kasım 2016'da Semerkant'ta yaptığı görüşmeyle yeni bir sürece girdi.

İki ülke liderinin 2016'da Semerkant'taki görüşmesinin ardından 2017'de Mirziyoyev, "21 yıl aradan sonra Türkiye'yi ziyaret eden ilk Özbekistan Cumhurbaşkanı" oldu.

Bu karşılıklı ziyaretlerin ardından hız kazanan Özbekistan-Türkiye ilişkileri, son yıllarda yüksek düzeyli stratejik ortaklık düzeyine çıkartılırken Cumhurbaşkanı Erdoğan, Mart 2022'de Taşkent'e yaptığı resmi ziyaretin yanı sıra Semerkant'ta Eylül 2022'de yapılan ŞİÖ Zirvesi ve Kasım 2022'de tertip edilen TDT Zirvesi de dahil geçen sene Özbekistan'ı 3 kez ziyaret etti.

Bağımsızlık yıllarında Türk vatandaşlarına vize uygulayan Özbekistan hükümeti, Şubat 2018 itibarıyla Türk vatandaşlarına 30 günlük vize muafiyeti getirirken bunun neticesinde iki ülke vatandaşları arasında karşılıklı ziyaretler arttı.

2016’ya kadar iki ülke arasında haftada 5 kez yapılan tarifeli uçak seferleri 2022'de haftada 50'yi aştı. 2016’ya kadar sadece başkent Taşkent’e sefer düzenleyen Türk Hava Yolları bugün Semerkant, Fergana, Urgenç ve Buhara’ya da uçak seferleri düzenlemeye başladı.

Türkiye, "Özbekistan'da en çok şirket kuran ikinci ülke"

Türkiye ile Özbekistan arasındaki ticari ilişkilerde de yeni bir dönem başlarken 2016'da 1 milyar 242 milyon dolar olan ikili ticaret hacmi 2022’de 3 milyar 233,9 milyon dolara ulaştı.

Özbekistan’ın dış ticaretinde 2016 öncesinde ilk 5 ülke arasında yer alan Türkiye, geçen sene yüzde 6,4'lük pay ile Rusya, Çin ve Kazakistan'ın ardından Özbekistan'ın 4. ticari ortağı olarak kayıtlara geçti.

Geçen yıl ülkede Türk sermayeli 369 şirket kurulurken Ocak 2023 itibarıyla ülkede faaliyet yapan Türk sermayeli şirket sayısı 2 bin 171'e ulaştı. Türkiye, böylece Rusya’nın ardından "bugüne kadar Özbekistan'da en çok şirket kuran ikinci ülke" oldu.

Anahtar Kelimeler: özbekistan, bağımsızlık, 1 eylül,