Türkiye-Ukrayna ilişkileri 1991'den bu yana gelişerek devam ediyor
Türkiye ile Ukrayna arasındaki ilişkiler, Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılmasından itibaren istikrarlı şekilde gelişiyor.
02 Şubat 2023 11:17
Türkiye, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 16 Aralık 1991'de Ukrayna'yı tanıyan ilk ülkelerden biri oldu.
İki ülke arasında 3 Şubat 1992'de ilk kez diplomatik ilişkiler tesis edildi.
Diplomatik ilişkilerin kurulmasının ardından 4 Mayıs 1992'de "Türkiye Cumhuriyeti ile Ukrayna Arasında Dostluk ve İşbirliği Anlaşması" imzalandı ve bu anlaşma 1993'te onaylandı.
İkili ilişkilerin yanı sıra Ukrayna, Karadeniz bölgesinde istikrar sağlanması için Türkiye'nin girişimiyle kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütünün (KEİ) de kurucu üyelerinden biri oldu.
Karşılıklı ziyaretler
İki ülke arasındaki ilişkiler gelişmeye devam ederken 2003'te dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer Ukrayna'yı ziyaret etti.
Bu ziyaretin ardından Ukrayna, Türkiye tarafından "öncelikli ülke" olarak belirlendi.
2004'te ise dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Ukrayna'ya ziyarette bulundu ve "Geliştirilmiş Ortak Eylem Planı" imzalandı.
Bu eylem planı kapsamında güvenlik, ekonomi, bilim ve teknoloji, enerji, çevre ve denizcilik alanında işbirliği için kurumsal çerçeve hazırlandı.
Ayrıca planda Ukrayna'nın Avrupa-Atlantik'e entegrasyonuna dair maddeler de yer aldı.
Türkiye ile Ukrayna arasındaki ilişkiler dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül'ün Mayıs 2005'te Kiev ve 2007'de ise Ukrayna Başbakanı Viktor Yanukoviç'in Ankara ziyaretiyle gelişmeye devam etti.
Bu bağlamda 2000'li yıllarda Türkiye'nin Karadeniz güvenliği ve Ukrayna'nın NATO ve AB üyeliği perspektifi, iki ülke arasındaki ilişkileri şekillendirdi.
Çeşitli mekanizmalarla işbirliği gelişiyor
İki ülke, Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Konseyi ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gibi uluslararası platformlarda da birbirini çoğu konuda destekliyor.
Askeri ilişkilere bakıldığında iki ülkenin NATO-Ukrayna Komisyonu ve Karadeniz Donanma İşbirliği Görev Grubu (BLACKSEAFOR) mekanizmaları ile ikili işbirliğini artırdığı görülüyor.
İki ülke arasında 2011'de kurulan Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey (YDSK) mekanizmasıyla ilişkiler, stratejik ortaklık düzeyine yükseltildi.
Ukrayna’yla ekonomik ve beşeri ilişkilerin güçlendirilmesi hedefi doğrultusunda Türkiye ile Ukrayna arasında 1 Haziran 2017'de vize muafiyeti ve kimlikle seyahat uygulamasına geçildi.
Rusya'nın 2014'te Kırım'ı ilhak etmesinin ardından Türkiye'nin Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü savunup Rusya'nın ilhakını tanımamasıyla iki ülke ilişkileri gelişmeye devam etti.
Diplomatik ilişkilerin tesisisin 30. yılı münasebetiyle 10. Türkiye-Ukrayna YDSK 3 Şubat 2022'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy liderliğinde Kiev’de düzenlendi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kiev ziyaretinde, Türkiye ile Ukrayna arasında Serbest Ticaret Anlaşması imzalandı.
Ticaret ve turizm
Türkiye ile Ukrayna arasında 2019'da toplam ticaret hacmi 4 milyar 881 milyon dolar olarak kaydedildi. İki ülke arasındaki ticaret hacminde son yıllarda gözle görülür bir artış yaşanması dikkat çekerken, ikili ticaret 2021'de 2020'ye göre yüzde 52,5 artarak 7,4 milyar dolara ulaştı. Türkiye, 2021'de Ukrayna'nın en büyük 5. ticaret ortağı oldu.
Savaş nedeniyle ikili ticarette düşüş olsa da Türkiye'nin Ukrayna'nın dış ticaretinde 2021'de yüzde 5,21 olan payı Kasım 2022 itibarıyla yüzde 6'ya yükseldi.
TÜİK verilerine göre, Ekim 2022'de Türkiye'nin Ukrayna’ya ihracatı 2021’in aynı dönemine göre yüzde 3,4 azalarak 2,24 milyar dolar olarak kaydedildi. Ukrayna’dan yapılan ithalat ise aynı dönemde yüzde 5,8 artışla 3,59 milyar dolara yükseldi. İkili ticaret hacmi, Ekim 2022 itibarıyla 5,83 milyar dolar oldu. 2021’in aynı döneminde bu miktar 5,71 milyar dolardı.
Bu veriler doğrusunda savaş koşullarına rağmen ikili ticaret hacminde yaklaşık yüzde 2,1 artış görüldü.
Turizm, Türkiye ile Ukrayna arasında önemli işbirliği alanlarından biri olarak biliniyor. 2019'da Türkiye'yi 1,5 milyon Ukraynalı turist ziyaret ederken, 2020'de bu sayı Kovid-19 salgını koşulları nedeniyle 700 bin olarak gerçekleşmiş, 2021'de ise 2 milyonu aşmıştı.
Türkiye'nin Rusya-Ukrayna Savaşı'ndaki arabuluculuğu
24 Şubat 2022'de başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı'nda, ateşkesin sağlanması ve muharebenin sona ermesi için çabalayan Türkiye, iki ülke temsilcilerini biri Antalya'da diğeri de İstanbul'da olmak üzere iki kez bir araya getirdi.
Savaşın başlamasının ardından Türkiye'nin arabuluculuğunda iki ülkenin dışişleri bakanları ilk kez 10 Mart'ta Antalya'da bir araya geldi.
Bu toplantının ardından Türkiye'nin yoğun diplomatik çabalarıyla Rusya ve Ukrayna müzakere heyetleri 29 Mart'ta İstanbul'da görüştü.
Bu görüşmedeki müzakerelerde iki taraf arasında ciddi ilerleme kaydedilse de Rus güçlerinin çekilmesinden sonra Ukrayna'nın başkenti Kiev yakınlarındaki İrpin ve Buça'dan gelen görüntülerin ardından bu ilerleme sekteye uğradı.
Tahıl Koridoru Anlaşması
Birleşmiş Milletler ve Türkiye'nin arabuluculuğu sayesinde tahıl koridoru anlaşması 22 Temmuz'da İstanbul'da imzalandı. Anlaşma, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın yürüttüğü yoğun diplomasi sayesinde 120 günlük sürenin dolmasının ardından 17 Kasım'da yeniden uzatıldı.
Milli Savunma Bakanlığından yapılan açıklamalara göre, söz konusu anlaşma sayesinde bugüne kadar Ukrayna limanlarından 17 milyon 254 bin tondan fazla tahılın ihtiyacı olan ülkelere emniyetle sevkinin sağlandığı belirtildi.
Açıklamada, sevkiyat kapsamında 643 geminin Ukrayna limanlarından tahıl yüklü olarak çıkış yaptığı kaydedildi.
Bunun yanı sıra Türkiye, Ukrayna ile Rusya arasında önemli bir savaş esiri takası için de arabuluculuk yaptı. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın girişimleriyle eylül ayında Rusya ile Ukrayna arasında savaş esiri takası gerçekleştirildi.
Söz konusu takasta bırakılan Ukrayna’nın Azov taburundan 5 komutan, savaş bitene kadar Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın himayesinde Türkiye'de kalmaya devam edecek.
Ukraynalı mültecilere destek
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Türkiye'nin, Eylül 2022'deki bilgi notuna göre, 30 Eylül 2022 itibarıyla Türkiye’de 145 bin Ukraynalı mülteci bulunuyor.
Göç İdaresi Başkanlığı verilerine göre 5 bin 116 Ukraynalı mülteci Türkiye’de uluslararası koruma başvurusunda bulundu.
BMMYK, Ukrayna’dan gelen mülteciler için Göç İdaresi Başkanlığına malzeme, ekipman ve başta tercüman olmak üzere personel desteği gibi temel kaynakları sağlıyor.
BMMYK, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve UNICEF işbirliğinde ikili anlaşma çerçevesinde Ukrayna’dan gelen çocuk ve bakıcılarına destek sağlanıyor.
Diplomatik misyonlar
Türkiye'nin Ukrayna'da bulunan temsilcilikleri arasında Kiev Büyükelçiliğinin yanı sıra Odessa'da muvazzaf başkonsolosluğu ve Harkiv'de fahri konsolosluğu bulunuyor.
Ukrayna’nın da Ankara’da Büyükelçiliği, İstanbul ve Antalya’da muvazzaf başkonsolosluğu, Mersin ve İzmir'de münhal, Bursa, Çanakkale ve Dalaman’da faal fahri konsoloslukları bulunuyor.