Türkiye'nin Türk dünyasına açılan kapısı: Nahçıvan

Mustafa Kemal Atatürk'ün "Türk kapısı" olarak nitelendirdiği, Haydar Aliyev ve Ebulfez Elçibey'in memleketi Nahçıvan, sadece Azerbaycan ve Türkiye için değil tarihi ve coğrafi özellikleriyle tüm Türk dünyası için önem taşıyan vatan toprağı olarak ön plana çıkıyor

25 Eylül 2023 14:10

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ziyaret ettiği Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, sadece Azerbaycan ve Türkiye için değil tarihi ve coğrafi özellikleriyle tüm Türk dünyası için önem taşıyan vatan toprağı olarak ön plana çıkıyor.

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, 17,7 kilometrelik hatla Azerbaycan'ın Türkiye ile tek kara sınırını barındırıyor ve adeta Türkiye'den Türk dünyasına açılan kapı görevini üstleniyor.

Tarih boyunca coğrafi konumu bakımından doğu ile batı, kuzey ile güney arasında önemli bir geçiş ve irtibat noktası olan Nahçıvan, Selçuklular, Atabey İldenizler, Harzemşahlar, İlhanlılar, Timurlar, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Osmanlı, Safeviler ve Kaçarların idaresinde kaldı. 18. yüzyılda yerel hanlar tarafından yönetilen Nahçıvan, 19 yüzyılın başlarında Çar Rusyası tarafından ilhak edildi.

Nüfusunun çoğunluğu Azerbaycan Türklerinden oluşan Nahçıvan, Rusya'daki 1917 Bolşevik Devrimi'nin ardından 28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan'ın sınırları içinde kaldı. 1918'den 1921'e kadar geçen dönemde Ermenilerin saldırıları nedeniyle büyük acılar yaşayan Nahçıvan, Ermeni tehlikesini savuşturabilmek için az sayıdaki Türk subayı ve askeri ile Türk ordusunun çekilirken bıraktığı silahların yardımıyla kahramanca direniş sergiledi.

Türkiye, Nahçıvan'ın garantörü oldu

Azerbaycan'da 1920'de Sovyet yönetimi kuruldu fakat Sovyetler, Azerbaycan'ın ana karası ile Nahçıvan arasındaki toprak parçası olan Zengezur bölgesini Ermenistan'a bıraktı. Böylece Nahçıvan'ın Azerbaycan'ın diğer bölgeleriyle karasal irtibatı kesildi.

Nahçıvan, Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla özerk yapıya sahip oldu ve başka bir devlete terk edilmemesi şartıyla Azerbaycan'a bırakıldı.

Aynı husus, 13 Ekim 1921'de Türkiye, Sovyetler Birliği, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan Kars Antlaşması'yla da teyit edildi ve Türkiye, Nahçıvan'ın Azerbaycan'a bağlı özerk cumhuriyet olarak kalmasının garantörü oldu. İlerleyen yıllarda Ermenistan, Nahçıvan'ı da Zengezur gibi ilhak etmek için gayret gösterdi fakat Moskova ve Kars antlaşmalarında yer alan hükümler gereği Nahçıvan, Azerbaycan bünyesinde "özerk cumhuriyet" olarak varlığını sürdürdü.

Mustafa Kemal Atatürk: "Nahçıvan, Türk kapısıdır"

Tarih kitaplarında Moskova Antlaşması öncesinde müzakereler için Rusya'ya giden heyette yer alan Yusuf Kemal Bey'in Ankara'dan ayrılmadan bir gün önce Mustafa Kemal Paşa ile görüşerek "Paşam, Ruslar Nahçıvan üzerinde ısrar ederlerse ne yapalım?" diye sorduğu, Atatürk'ün de "Nahçıvan, Türk kapısıdır. Bu hususu nazar-ı itibara alarak elinizden geleni yapınız." şeklinde yanıt verdiği anlatılıyor.

Azerbaycan'ın 1991'de bağımsızlığını ilan etmesiyle Nahçıvan, ülkenin ayrılmaz parçası olarak "özerk cumhuriyet" statüsünü muhafaza etti.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın yetkili temsilcisince yönetiliyor

Yaklaşık 500 bin nüfusa sahip Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın yetkili temsilcisi tarafından yönetiliyor.

Yasama görevi ise Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi (Parlamento) tarafından yerine getiriliyor.

Nahçıvan'da ayrıca Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından atanan bakanlar kurulu da faaliyet gösteriyor. İstihbarat ve gümrükten sorumlu kuruluşlar ise doğrudan Bakü'deki merkezi yönetime bağlı çalışıyor.

Türk Devletleri Teşkilatı, Nahçıvan'da atılan imzalarla resmi hüviyete büründü

Türk dili konuşan ülkeler arasında 1992'de Ankara'da gerçekleştirilen devlet başkanları zirvesinde temeli atılan kurumsal işbirliği, 3 Ekim 2009'da Azerbaycan'ın ev sahipliğinde Nahçıvan'da Türkiye, Kazakistan ve Kırgızistan devlet başkanlarının katıldığı toplantıda imzalanan anlaşmayla resmi hüviyete büründü ve daimi bir yapı olan Türk Keneşi kuruldu. Türk Keneşi, İstanbul'da 12 Kasım 2021'de düzenlenen 8. Liderler Zirvesi'nde Türk Devletleri Teşkilatı adını aldı.

Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı ile Nahçıvan'ın tüm ihtiyacı karşılanacak

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Nahçıvan ziyaretinde Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı'nın temelinin atılması bekleniyor.

Nahçıvan'ın doğal gaz ihtiyacı şimdilik İran'dan sağlanıyor. Türkiye ve Azerbaycan, Nahçıvan'ın İran'a doğal gaz hususundaki bağımlılığını sıfıra indirgemek için 15 Aralık 2020'de "Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde Doğal Gaz Tedarikine İlişkin Mutabakat Zaptı" imzaladı.

Mutabakat gereği Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı üzerinden çıkış alan Iğdır Doğal Gaz Boru Hattı'nın devamı olarak Nahçıvan'a kadar 85 kilometrelik yeni boru hattı yapılacak. Yıllık 500 milyon metreküp taşıma kapasitesine sahip olacak boru hattı faaliyete geçtiğinde Nahçıvan'ın doğal gaz ihtiyacının tamamını karşılanacak.

Zengezur Koridoru, Nahçıvan'ın önemini artıracak

Azerbaycan'ın batı illeri ile arasında bir kara bağlantısının bulunmaması, Nahçıvan'ın gelişiminin önündeki en büyük engel olarak gösteriliyor. Azerbaycanlılar, Nahçıvan'a ya hava yolu ya da İran üzerinden ulaşıyor.

2. Karabağ Savaşı sonrasında Azerbaycan'ın Karabağ zaferinin teyit edildiği, Ermenistan'ın ise yenilgisini kabul ettiği, iki ülke ile Rusya arasında imzalanan üçlü bildiriye Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in talebi üzerine Azerbaycan'ın ana karası ile Nahçıvan arasında ulaşım hatlarının açılması hususunda madde konuldu.

Azerbaycan, Zengezur Koridoru diye nitelendirdiği güzergahın kendi topraklarındaki kısmında demir yolu ve kara yolu çalışmalarını büyük oranda tamamlasa da Ermenistan, bu hususta henüz adım atmadı.

Zengezur Koridoru faaliyette geçtiğinde Azerbaycan'ın batı illeri ile Nahçıvan'ı Ermenistan üzerinden birleştirecek, aynı zamanda Çin'den Orta Asya, Hazar Denizi, Kafkasya ve Türkiye'ye uzanan Orta Koridor'un da güzergahlarından biri olacak. Böylece, Nahçıvan'ın önemi daha da artacak.

Haydar Aliyev ve Ebulfez Elçibey'in memleketi

Nahçıvan, tarih boyunca çok sayıda devlet ve ilim adamı, sanatçılar, mimarlar, şair ve edebiyatçılar yetiştirdi. Bunların arasında ilk akla gelen 10 Mayıs 1923'te Nahçıvan'da doğan Azerbaycan'ın Ulusal Lideri merhum Haydar Aliyev'dir.

Azerbaycan'ın ikinci Cumhurbaşkanı merhum Ebulfez Elçibey de Nahçıvanlıdır.

Anahtar Kelimeler: nahçıvan, türk dünyası,