Zekası ve matematiğe olan inancıyla bilim tarihinde iz bırakmış alim Uluğ Bey

Asıl adı Muhammed Taragay olan Uluğ Bey 22 Mart 1394 yılında Sultaniye kentinde dünyaya geldi.

04 Mart 2022 14:25

Uluğ Bey (Asıl adı Muhammed Taragay), Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı ve Türk Matematikçi ve astronomi bilgini.

Timur'un oğlu Şahruh'un büyük oğlu. 1394 yılında Sultaniye kentinde dünyaya geldi.

Hocası Gıyaseddin Cemşid’e göre; Uluğ Bey, astronomi ve matematikte üstün başarılı, Kuranı Kerimi ezbere bilen, fıkıhta, edebi sanatlarda da söz sahibi, çok iyi bir avcı ve müzisyendi.  

15. yüzyılın en büyük alimlerinden biri olarak kabul edilen barışçı lider Uluğ Bey, 11 yaşında ilk kez matematik ve astronomiyle tanıştı.

Parlak bir hayal gücüne sahip olan Muhammed Taragay, aldığı ilk astronomi dersinden itibaren gökyüzüne ve yıldızlara derin bir aşkla bağlandı.

Babaannesi Saray Mülk Hanım, küçük yaşında zekasıyla ilgisini çeken torunu Muhammed Taragay’a “Uluğ Bey” ismini verdi.

Uluğ Bey, dedesi Emir Timur’la Hindistan’ı ve Orta Doğuyu karış karış gezerek ona arkadaşlık etti. Dedesi gelecekteki büyük bir hükümdarın özelliklerini gördüğü torununu erken yaşta ödüllendirerek Moğolistan’ın idaresini kendisine verdi.

1405 yılında Babası Mirza Şahruh hükümdarlığını ilan ettikten sonra, 16 yaşındaki Mirza Uluğ Bey’i de Semerkant ve Buhara valisi ilan etti.

Bu dönemde önemli alimler Kadızade Rumi, Gıyaseddin Cemşid ve Ali Kuşcu ile çalışmalar yaptı. Semerkant’ta rasathane kurulması çalışmaları başlattı. 

Uluğ Bey, savaş ve siyasetteki başarılarından çok bilim ve kültür alanındaki çalışmalarıyla tanındı. Döneminin ünlü bilginlerini sarayında toplayarak, İslam uygarlığının başlıca bilim merkezlerinden biri durumuna getirdiği Semerkant’ta kurduğu gözlemevinde (rasathane) yapılan gözlemler sonucu hazırladığı ve “Zic-i Uluğ Bey” ya da “Zic-i Cedid-i Sultanî” adlarıyla anılan gökbilim cetvellerinin bilim tarihinde önemli bir yeri vardır.

Astronomi ile ilgili çalışmaların temelini, matematiğin temel bölümlerinden olan trigonometrik esaslar oluşturmakta. Bu nedenle Uluğ Bey trigonometri üzerinde de geniş çalışmalar yapmış; 1 derecelik yayın sinüs değerini hesaplamak, bu tür çalışmalarının başlangıcını oluşturmuş. 

Cebir ve geometriye dayalı hesaplama esasları saptayarak, trigonometride yeni bir araştırma çığırını açma girişimde bulunmuş ve bu alandaki yeteneğini göstermiş. Bilim dünyasında 15. yüzyıl astronomu olarak değerlendirilen Uluğ Bey, ayrıca, dedesi Timur ve babası Şahruh Mirza gibi, sanat değerlerine de önem vermiş, sanatçılara saygı göstermiştir.  

8 yıl Semerkant valiliği yapan Uluğ Bey, 1447 yılında hükümdarlığını ilan etti.

1449 yılında vefat eden Uluğ Bey, Gur-i Emir Türbesi'nde dedesi Timur'un yanına gömüldü.